Ndërtimtaria është një nga bizneset më të përhapura dhe më fitimprurëse në vitet e fundit në Kosovë. Janë ndërtuar shumë objekte banimi, qendra tregtare, ndërtesa qeveritare e shumë të tjera. Mirëpo, kushtet për shfrytëzimin e këtyre objekteve nuk janë të lehta. Disa janë pa pranim teknik, disa pa leje ndërtimi e disa, edhe të zbrazura komplet.

---

Kosova po ndërtohet me ritme të shpejta, por pas këtij bumi fshihen edhe disa paradokse e parregullsi. Në shumë qytete të Kosovës, mijëra banesa kanë mbetur të zbrazura.

Po ashtu, edhe qindra e mijëra të tjera janë pa pranim teknik, pa leje ndërtimi e pa kushte banimi e jetese. Për 13 vjet – nga 2011 deri më 2024 – numri i banesave dhe shtëpive në Kosovë është rritur me 43%.

Të dhënat e Agjencisë së Statistikave të Kosovës tregojnë se vendi, me rreth 1.6 milionë banorë, ka 590 mijë banesa, apo shtëpi të banueshme.

Kjo do të thotë se, mesatarisht, çdo i treti banor ka “kulm mbi kokë”.

Të dhënat e dala nga regjistrimi i popullsisë, vitin e kaluar, tregojnë po ashtu se mbi 96% e familjeve janë pronare të shtëpive ku jetojnë.

Por, një shifër që ai e konsideron shqetësuese, është ajo e banesave të zbrazëta.

Sipas të dhënave të fundit, në Kosovë janë mbi 182 mijë të tilla, që përfshijnë banesat ende në ndërtim, të blera dhe të destinuara për shitje.

Por, kjo nuk përfundon me kaq. Kaosi më i madh është bërë me ndërtime pa leje.

Llogaritet se në gjithë territorin e Kosovës, mbi 75% e ndërtesave janë ndërtuar pa leje ndërtimi dhe, rrjedhimisht, pa certifikata përdorimi.

Në gjithë Kosovën, mbi 352.000 objekte janë pa leje, ndërsa vetëm në Prishtinë ka mbi 46.000 ndërtesa të tilla.

Kush janë pronarët e 182 mijë banesave boshe?

Përfaqësues të agjencive të patundshmërive dhe pronarë të kompanive ndërtuese besojnë se një përqindje e madhe e banesave të pabanuara janë pronë e diasporës së Kosovës.

Këto pohime mbështeten edhe nga të dhënat e Bankës Qendrore të Kosovës, sipas të cilave, diaspora zë vendin e parë sa u përket investimeve të huaja që bëhen kryesisht në patundshmëri.

Nga mbi 856 milionë euro investime të huaja vitin e kaluar, mbi 647 milionë u investuan në sektorin e patundshmërisë.

Me të pajtohet edhe kryetari i Odës Ekonomike të Kosovës (OEK), Lulzim Rafuna, i cili ka thënë se investime të tilla e ndihmojnë sektorin e ndërtimit, por shton se, kur këto prona mbeten të pashfrytëzuara për pjesën më të madhe të vitit, ato nuk japin ndonjë kontribut të drejtpërdrejtë në zhvillimin ekonomik.

“Është mirë që diaspora ka blerë shtëpi e banesa, por si investim nuk është i orientuar siç duhet.

Nëse do të rritej prodhimi, mërgimtarët do të përfitonin nga dividendi, shpërndarja e fitimeve nga një korporatë për aksionerët e saj. Kosova, pastaj, do t’i zgjeronte kapacitetet prodhuese, do të rriste eksportin dhe do të ulte importin.

Në këtë mënyrë, do të përmirësohej mirëqenia sociale dhe do të ulej shkalla e papunësisë”.

Edhe ekonomisti Mustafë Kadrijaj mendon se diaspora është ajo që po blen më së shumti banesa.

“Ka një hov të zhvillimit të tyre si biznes dhe mendoj se janë dy faktorë, edhe pse ndoshta duhet të kemi parasysh që ne kemi edhe diasporë të fuqishme, që ata i blejnë në fakt, por nuk do të thotë që janë rezidentë”.

Kurse ish-kryetari i Odës Ekonomike të Kosovës, Safet Gërxhaliu, kohë më parë pati ngritur alarmin për një flluskë në rritje në tregun e pasurive të paluajtshme, duke paralajmëruar se mungesa e politikave zhvillimore, trendi spekulativ i investimeve dhe rënia e kërkesës reale për banim, po e çojnë ekonominë drejt një paqëndrueshmërie të thelluar.

Gërxhaliu thotë se ndërtimtaria, që tradicionalisht shihet si motor zhvillimi ekonomik, po humb rolin e saj substancial për shkak të devijimeve në qasjen financiare.

“Nëse financa nuk i shërben ekonomisë reale, atëherë zhvillimi është vetëm një iluzion sipërfaqësor.

Kapitali po kanalizohet drejt blerjeve të pasurive për qëllime spekulative, e jo për banim apo zhvillim produktiv.

Kërkesa në rritje për kredi, veçanërisht për kredi hipotekore, nuk reflekton domosdoshmërisht një rritje të mirëqenies, por një përpjekje për përfitim të shpejtë nga rritja e çmimeve në tregun e banesave.

Shumë prej këtyre pronave, nuk përdoren, por ruhen në pritje të rritjes së mëtejshme të vlerës, një sjellje që krijon cikël të mbyllur kapitali dhe ndal qarkullimin e parave në sektorë jetikë të ekonomisë”.

Të dhënat e fundit nga regjistrimi i popullsisë i vitit 2024 kanë treguar se në gjithë Kosovën janë 182 mijë e 849 banesa të pabanuara. Kjo shifër është për mbi 83 mijë më e lartë sesa ka qenë në regjistrimin paraprak të popullsisë, që është realizuar më 2011.

Bazuar në këto të dhëna, Komuna e Prishtinës ka numrin më të madh të banesave të pabanuara, gjithsej 25 mijë e 195 të tilla, e ndjekur nga ajo e Prizrenit, me 16 mijë e 842 dhe Ferizaj, me 15 mijë e 228.

Krahasuar me regjistrimin e fundit të popullsisë më 2011, shifra e banesave të pabanuara është rritur me 83 mijë e 041.

Krahas atyre për banesa, të dhënat e reja të ASK-së tregojnë edhe për numrin e ndërtesave të reja që kanë së paku një banesë të banueshme.

Sipas statistikave, të tilla në nivel vendi janë 274 mijë e 116. Edhe kjo shifër, krahasuar me regjistrimin e popullsisë të 2011-s është rritur me 26 mijë e 167 njësi.

Rritje krahasuar me 13 vite më parë ka edhe në numrin e përgjithshëm të banesave. Nëse më 2011 kanë qenë 312 mijë e 711, në të dhënat e regjistrimit të vitit të shkuar figurojnë 556 mijë e 779 të tilla.

Kosova sipas këtij regjistrimi ka 1,602,515 banorë rezidentë. Kjo shifër, krahasuar me regjistrimin e 2011-s, është rreth 150 mijë banorë më e ulët.