14 bombat GBU-57 shkatërruese bunkerësh të hedhura nga bombarduesit B2 të SHBA-së mbi objektet bërthamore të Iranit kanë shkaktuar dëme të konsiderueshme, duke përfshirë rreth 200 tonë municione të rënda.

Ato ndoshta nuk i kanë “zhdukur plotësisht” të tre objektet në Natanz, Isfahan dhe Fordow, ashtu siç pretendoi presidenti Trump, por ka shumë gjasë që kanë shkaktuar “dëme të rënda”, sipas një vlerësimi më të përmbajtur nga Pentagoni.

Megjithatë, kjo nuk do të thotë që programi bërthamor i Iranit është zhdukur përfundimisht. Së paku një pjesë e rrezikshme e tij, ndoshta, ndodhet diku në Iran në depo të sigurta.

Fjala është për rreth 400 kilogramë uranium të pasuruar deri në nivelin 60 për qind, një sasi e mjaftueshme, me një fazë shtesë pasurimi, për të ndërtuar rreth nëntë koka bërthamore. Ky nivel pasurimi do të thotë se 60 për qind e uraniumit është izotopi U235, i nevojshëm për të ndërtuar bombën e tipit të hedhur mbi Hiroshimë në vitin 1945.

Në gjendjen e tij natyrore, uraniumi përbëhet nga 1% U235 dhe 99% U238. Uraniumi i përshtatshëm për armë përmban 90% U235.

Për të kaluar nga një përqindje në tjetrën, nevojitet një makinë, e llojit që iranianët e kanë në Isfahan, që e konverton uraniumin në gaz uranium hekzafluorid.

Ky gaz më pas dërgohet në një nga dy objektet e njohura të pasurimit në Iran, në Natanz ose Fordow. Aty, ai kalon nëpër rreshta centrifugash që rrotullohen me qindra herë në sekondë, duke shtyrë izotopin më të rëndë U238 drejt pjesës së jashtme dhe duke lënë në qendër gazin “e pasuruar” me përqendrim më të lartë të U235.

Izraelitët dhe amerikanët shpresojnë që shkatërruesit e bunkerëve, 12 të hedhura mbi Fordow, dhomat e centrifugave të të cilit ndodhen 90 metra nën tokë, dhe 2 të tjera mbi Natanz që është më sipërfaqësor, t’i kenë shkatërruar këto centrifuga. Ato janë shumë të ndjeshme, dhe madje edhe goditjet më të lehta nga izraelitët në Natanz në fillim të fushatës së tyre mund t’i kenë nxjerrë jashtë funksionit. Megjithatë, mbeten ende pyetje të hapura.

A ishte i suksesshëm misioni amerikan?
Pamjet satelitore të objektit në Fordow pas bombardimit tregojnë disa vrima në malin sipër tij, të cilat mund të jenë në përputhje me dëme të shkaktuara. Një mundësi është që bombat nuk arritën të depërtojnë dhomat, por shkaktuan shembje të mjaftueshme për të pasur efektin e dëshiruar.

Në Isfahan, njësia që konverton uraniumin në uranium hekzafluorid dhe impianti tjetër që e kthen gazin e pasuruar në metal për prodhimin e një arme besohet të kenë qenë objektiva më të lehtë.

“Gjëja kryesore është që objektet e pasurimit dhe konvertimit në metal tashmë janë jofunksionale dhe potencialisht të shkatërruara,” tha Ian Stewart, ish-specialist i Ministrisë së Mbrojtjes së Britanisë dhe tani drejtor i Qendrës James Martin për Studime të Mospërhapjes në Institutin Middlebury në SHBA.

“Do të duhen javë apo muaj për të rikthyer këto kapacitete.”

A ka centrifuga të fshehura?
Së dyti, ngrihet pyetja nëse iranianët kanë fshehur centrifuga diku tjetër, që do t’u lejonte atyre të rifillonin programin mjaft shpejt.

“Duhet të supozojmë që iranianët kanë kompetentë dhe kanë vënë mënjanë një komplet rezervë pajisjesh,” tha Stewart.

“Ata mund të kenë ngritur gjithashtu njësi të vogla në vende të panjohura. Kështu që për qëllime planifikimi duhet të supozojmë se do të duhen javë ose muaj, jo vite, për ta rikthyer kapacitetin e pasurimit.”

Irani ka, sigurisht, humbur figura kyçe të “komandës dhe kontrollit” bërthamor. Në nëntor 2020, Mossad, agjencia izraelite e inteligjencës, vrau gjeneral brigade Mohsen Fakhrizadeh, një oficer i Gardës Revolucionare i konsideruar si truri i programit “me përdorim të dyfishtë”: formalisht për qëllime civile, por i pajtueshëm me ndërtimin e një bombe. Ai u qëllua pranë vilës së tij jashtë Teheranit nga një mitraloz i komanduar nga robotë, i montuar mbi një furgon.

Që nga fillimi i bombardimeve izraelite më 13 qershor, të paktën dhjetë shkencëtarë bërthamorë të njohur, përfshirë Fereydoon Abbasi, ish-kreu i Organizatës për Energjinë Atomike të Iranit (AEOI), si dhe shumë udhëheqës të Gardës janë vrarë gjithashtu.

Por, programi punëson mijëra persona, shumë prej të cilëve janë ekspertë në fushat e tyre.

“Programi bërthamor iranian është i vjetër disa dekada dhe mbështetet në një ekspertizë të gjerë vendase,” tha Darya Dolzikova, studiuese e lartë në Royal United Services Institute.

“As shkatërrimi fizik i infrastrukturës, dhe as vrasja e shkencëtarëve iranianë, nuk do të jenë të mjaftueshme për të zhdukur dijen e fshehur që ekziston në vend.”

Ky uranium 60% i pasuruar, që Stewart e quan “pasuria më e vlefshme në Iran për momentin”, është thelbësor për të ardhmen.

Irani mund ta shndërrojë atë në një pajisje të madhe bërthamore, ndoshta të transportueshme me kamion, ose, nëse ka ruajtur disa centrifuga, të konvertojë një pjesë të tij në një armë bërthamore më të vogël.

A do të rrezikojë Irani një luftë të përgjithshme?
Irani mund, ose mund të mos zgjedhë, të përshkallëzojë ushtarakisht, për të treguar se ende ka kapacitete ushtarake dhe një nivel sfidimi që i mundëson të rrezikojë një përplasje të drejtpërdrejtë me SHBA-në.

Por në planin afatmesëm, Irani përballet me një pyetje të madhe, teknike dhe politike:

A do t’i tregojë Agjencisë Ndërkombëtare për Energji Atomike se ku ndodhen cilindrat me uranium të pasuruar, siç kërkohet nga traktati për mospërhapjen bërthamore (NPT), të cilit, ndryshe nga Izraeli, Irani është nënshkrues?

Nëse e bën këtë, do të ketë frikë se informacioni mund t’i kalojë Izraelit ose SHBA-së. Nëse nuk e bën, dhe veçanërisht nëse tërhiqet nga NPT-ja, kjo mund t’i nxisë shtetet europiane (Britania, Franca dhe Gjermania), që ende janë palë në marrëveshjen bërthamore të vitit 2015, të aktivizojnë mekanizmin e “snapback”, që do të thotë rikthim të sanksioneve dhe rivendosje të ndalimit të OKB-së për programin bërthamor.

Marrëveshja e vitit 2015 skadon në tetor. Presidenti Trump ende thotë se dëshiron një marrëveshje të re, me kushtet e tij. Një Iran që dëshiron paqe me çdo kusht, ndoshta do të pranojë. Por Irani që ekziston aktualisht, Republika Islamike, deri më tani ka refuzuar të dorëzohet.

Por SHBA dhe Izraeli do të jenë të kujdesshëm që kjo të mos jetë veçse një taktikë për të fituar kohë, derisa të skadojë marrëveshja bërthamore, ose derisa Trump-i të lodhet nga kjo çështje.