Epokës së çarmatimit bërthamor po i vjen fundi, ndërsa teknologjitë e reja e rrisin rrezikun e konfliktit bërthamor, paralajmëroi SIPRI.

Instituti Ndërkombëtar i Kërkimeve për Paqen në Stokholm (SIPRI) theksoi në vlerësimin e tij vjetor të gjendjes së armatimeve, çarmatimit dhe sigurisë ndërkombëtare, se megjithëse numri i kokave bërthamore në botë vazhdoi të binte vitin e kaluar për shkak të çmontimit të kokave bërthamore të dala nga përdorimi nga SHBA dhe Rusia, ritmi i çmontimeve të tilla po ngadalësohet.

Bëhet e ditur se shkalla me të cilën kokat e reja bërthamore hyjnë në rezervat globale mund të tejkalojë së shpejti çmontimet, sipas SIPRI, ndërsa shtetet bërthamore ndjekin programe modernizimi.

“Epoka e reduktimit të numrit të armëve bërthamore në botë, e cila kishte zgjatur që nga fundi i Luftës së Ftohtë, po i vjen fundi,” tha në një deklaratë Hans M. Kristensen, Bashkëpunëtor i Lartë i Programit të Armëve të Shkatërrimit në Masë të SIPRI-t.

“Në vend të kësaj, ne shohim një trend të qartë të rritjes së arsenaleve bërthamore, retorikës bërthamore të mprehur dhe braktisjes së marrëveshjeve të kontrollit të armëve”, shtoi ai.

Raportohet se nëntë vende – SHBA, Rusia, Mbretëria e Bashkuar, Franca, Kina, India, Pakistani, Koreja e Veriut dhe Izraeli – kanë koka bërthamore në arsenalet e tyre me një inventar global të vlerësuar prej 12,241 kokash luftarake, nga të cilat 9,614 ishin në rezerva ushtarake për përdorim të mundshëm, shkruan euronews.

Pak më shumë se 2,000 nga kokat luftarake të vendosura, pothuajse të gjitha që i përkisnin SHBA-së dhe Rusisë, mbaheshin në një gjendje gatishmërie të lartë operative ndaj raketave balistike.

Të dy vendet u përballën me sfida në programet e tyre të modernizimit vitin e kaluar, por SIPRI parashikon se vendosja e armëve bërthamore nga ana e tyre do të rritet në vitet në vijim.

Arsenali bërthamor i Kinës, i cili aktualisht numëron të paktën 600 koka bërthamore, ndërkohë po rritet më shpejt se çdo vend tjetër, me rreth 100 koka të reja bërthamore në vit që nga viti 2023.

SIPRI vlerëson se Kina potencialisht mund të ketë të paktën po aq Raketa Balistike Ndërkontinentale (ICBM) sa Rusia ose SHBA-të deri në fillim të dekadës.

Ndryshe, Instituti i sigurisë ndërkombëtare gjithashtu vuri në dukje se viti 2024 pa një vëmendje të re mbi marrëveshjet e ndarjes së armëve bërthamore, të cilat thotë se mbartin rreziqe të mëdha.

Këto përfshinin pretendime nga Rusia dhe Bjellorusia se Rusia ka vendosur armë bërthamore në territorin bjellorus, aleatët evropianë të NATO-s që shprehin gatishmërinë për të strehuar armë bërthamore amerikane në tokën e tyre dhe deklaratat e presidentit Francez Emmanuel Macron se parandaluesi bërthamor i vendit mund të ketë një “dimension evropian”.

“Është thelbësore të mbahet mend se armët bërthamore nuk garantojnë siguri”, tha Matt Korda, studiues i lartë i asociuar me Programin e Armëve të Shkatërrimit në Masë të SIPRI-t.

“Siç e demonstroi gjerësisht përshkallëzimi i fundit i armiqësive në Indi dhe Pakistan, armët bërthamore nuk e parandalojnë konfliktin. Ato gjithashtu vijnë me rreziqe të mëdha përshkallëzimi dhe gabimesh katastrofike në llogaritje – veçanërisht kur dezinformimi është i përhapur – dhe mund të përfundojnë duke e bërë popullsinë e një vendi më pak të sigurt, jo më shumë.”

Përdorimi në rritje i Inteligjencës Artificiale (IA) dhe teknologjive të tjera për të përshpejtuar vendimmarrjen në kriza ndërkohë rrit rrezikun e shpërthimit të një konflikti bërthamor si rezultat i keqkomunikimit, keqkuptimit ose aksidentit teknik, sipas SIPRI.

Raporti vjetor, i cili shqyrton pamjen e përgjithshme të armatimit, zbuloi se shpenzimet ushtarake globale u rritën për të 10-tin vit radhazi në vitin 2024 në 2.3 trilionë euro, të nxitura nga agresioni rus në Ukrainë.

Megjithatë, Uashingtoni mbeti shpenzuesi më i madh ushtarak në botë, me shpenzime prej 861 miliardë euro në vitin 2024, më shumë se trefishi i shumës së shpenzuar nga Kina, shpenzuesi tjetër më i madh.

Shpenzimet totale evropiane u rritën me 17%, me të gjitha vendet, përveç Maltës, që rritën shpenzimet e tyre ushtarake.

Vetëm pesë vende – SHBA, Franca, Rusia, Kina dhe Gjermania – përbënin 71% të të gjitha eksporteve ushtarake, me SHBA-në që e rriti pjesën e saj në 43% nga 35% në fillim të dekadës.